componeren/arrangeren

Laatst gaf ik les op een basisschool. Een jongetje vroeg hoe muzikanten weten wat ze moeten spelen als ze allemaal van die bolletjes op papier zien. Ik zei: 'het is een soort geheimschrift, wat alleen muzikanten leren en kennen'. En dat klopt eigenlijk wel natuurlijk. Muziek is daarmee een wereldtaal die muzikanten overal ter wereld spreken.

Zoals sommigen van jullie wellicht wel weten, publiceer ik op mijn social media kanalen iedere zondag een muzikale puzzel: een woordzoeker, een kruiswoordraadsel, een cryptogram, of een aantal anagrammen. Maar wisten jullie dat er in muziek zelf soms ook woorden verstopt zitten? Zo wordt muziek écht geheimschrift! Je leest er meer over in dit blog-artikel!

Een muzikaal cryptogram
Een muzikaal cryptogram is een reeks muzieknoten die verwijst naar een tekst in letters. Meestal door een soort logische relatie tussen notennamen en letters.
De meest voorkomende en meest bekende voorbeelden zijn van componisten die hun eigen naam of namen van hun vrienden als thema of motief gebruikten in hun composities.
Zeldzamer is het gebruik van notenschrift om gecodeerde berichten door te geven, om bijvoorbeeld spionage te voorkomen. 

Het ontstaan

Tot aan de Barok kwamen dit soort muzikale geheimen in composities niet of nauwelijks voor. De eerste muzikale cryptogrammen zien we bij Josquin de Prez in zijn Missa Hercules Dux Ferrarie. De tijdgenoten van de Prez; Adriaan Willaert en Constanzo Festa volgden zijn voorbeeld.  

Verdere ontwikkeling

Omdat notennamen alleen betrekking hebben op de letters A t/m G, worstelde men met het probleem hoe de rest van het alfabet versleuteld moest worden. Historisch gezien zijn er twee oplossingen, die we voor het gemak de 'Duitse' en de 'Franse' worden genoemd.

In de Duitse methode werd de Bes uitgeroepen tot B, en de B werd een H.
De meest voorkomende muzikale cryptogram is misschien wel het BACH-motief.
Andere notennamen werden verkregen door te luisteren hoe je de letter uitspreekt. Bijvoorbeeld de noot es werd de letter S.
Componisten die een minder gemakkelijke naam hadden voor dit systeem, lieten de niet-muzikale letters uit hun naam weg. Je ziet dat bijvoorbeeld bij Brahms (Bes, A, B, Es)

De Franse methode ontstond laat in de 19e eeuw en lijkt eigenlijk meer op een normale codering. Deze methode werd ingevoerd door Jules Ecorcheville, redacteur van het. tijdschrift SIM.
De methode houdt in dat de noten A tot en met G voor de noten A tot en met G staan en daarna begint de telling opnieuw. Dus H klinkt als A en I klinkt als B. Omdat 1 noot op deze manier meerdere letters kan symboliseren, is het ontcijferen van deze cryptogrammen wel een grotere opgave!

Wat kun jij hiermee?

Je kunt natuurlijk denken: ja leuk, maar wat moet ik hiermee?
Je moet er helemaal niks mee, maar misschien is het wel leuk om te kijken of er codes zijn verwerkt in stukken die jij speelt?!
Of misschien kun je zelf een solowerkje schrijven voor jouw instrument met daarin een codewoord? Of misschien wel de naam van je (geheime) grote liefde?! 
Hoe ziet jouw naam er eigenlijk uit in muzieknoten?

Ik hoop dat ik met dit artikel jouw creativiteit een beetje heb aangewakkerd! 
Laat je het me weten als je ermee aan de slag bent gegaan? Ik ben erg benieuwd!