It’s beginning to look a lot like Christmas… Als de eerste kerstliedjes op de radio komen dan weet je het: Kerst is nu echt dichtbij! Er is geen enkel ander seizoen waarvoor we speciale muziek maken. Zo bijzonder is dat! En een kerstlied is ook echt heel anders dan een gewoon lied. Maar waarom luisteren we in deze periode kerstliedjes? Hoe lang doen we dat al? Kortom: wat is de geschiedenis van de kerstmuziek? Ik zocht het voor je uit!
Christmas carols
De eerste ‘kerstliederen’ werden duizenden jaren geleden voor het eerst in Europa gezongen. Je zag het misschien al aan de aanhalingstekens, je kon ze toen namelijk niet echt kerstliederen noemen. Het waren heidense liederen. Rond de kortste dag van het jaar – de winterzonnewende – zongen mensen ze uit volle borst, terwijl ze dansten rond cirkels van stenen.
Het Engelse woord voor kerstlied ken je vast wel: christmas carol. Carol betekent eigenlijk ‘zingen en dansen in een kring’. Het komt van het Oud-Griekse woord ‘choros’, dat dezelfde betekenis heeft. Grappig toch? Deze ‘carols’ werden duizenden jaren geleden trouwens gedurende alle seizoenen gezongen. Maar de traditie om ze rond kerst te zingen, is de enige die de tands des tijds heeft doorstaan
De eerste kerstliederen
Hele vroege Christenen namen de heidense viering van de winterzonnewende over en gaven mensen Christelijke liederen om te zingen, in plaats van de oorspronkelijke heidense stukken. In 129 kondigde een Romaanse bisschop aan dat het lied ‘Angel’s Hymn’ gezongen moest worden tijdens de kerstdienst in Rome. En ander oud Christelijk kerstlied werd in 760 geschreven voor de Grieks-Orthodoxe kerk. En dat was in feite het startschot: overal ter wereld werd nu kerstmuziek geschreven. Maar populair waren die kerstliederen totaal niet. Ze werden namelijk allemaal in het Latijn gezongen, en dat kon de gewone burger natuurlijk helemaal niet begrijpen
Populaire kerstliederen in de 13e eeuw
Zo rond de Middeleeuwen hadden mensen weinig interesse in kerstmuziek. Ze hadden zelfs helemaal geen zin meer in het vieren van Kerst (say what!?). Dit veranderde gelukkig allemaal door Franciscus van Assisi. Franciscus organiseerde vanaf 1223 in december speciale Kerst-toneelstukken. De acteurs in deze toneelstukken zongen liederen die het verhaal van Jezus en zijn familie vertelden.
Soms waren de refreinen in het Latijn, maar meestal werden de liederen in de taal gezongen die de toehoorders konden verstaan. Al snel werden deze kerstliederen populair in Frankrijk, Spanje, Duitsland en andere Europese landen. Overigens: deze eerste kerstnummers waren allesbehalve waarheidsgetrouw. Het kerstverhaal werd gebruikt als creatieve inspiratiebron, maar de toneelstukken en liederen waren vaak pure fantasie
Wassailing
De ‘Christmas Carol’ dook voor het eerst in Engeland op in 1426. Kapelaan John Awdlay verspreidde in dat jaar een lijst met 20 ‘caroles of Christmas’, waarschijnlijk gezongen door een groep 'wassailers' die van huis naar huis gingen. De Nederlandse vertaling van ‘wassailing’ is ‘drinkgelag’. En dat zegt genoeg toch? Wassailers gingen zingend van deur naar deur en boden daarbij een flinke slok drank aan, in ruil voor hun zegening (en soms cadeaus).
“Love and joy come to you,
And to you your wassail too;
And God bless you and send you
a Happy New Year.”
Kerstliederen werden verbannen
In de jaren 1640 kwamen de Puriteinen aan de macht in Engeland. En daarmee kwam accuut een einde aan het zingen van de verzonnen kerstliederen. Hetzelfde gold voor alle andere populaire kersttradities. Het werd gezien als heidens! Gelukkig overleefden de kerstliederen. Mensen bleven ze thuis, onder vrienden en familie, gewoon zingen en doorgeven aan hun kinderen. In het geheim.
Boeken vol kerstmuziek
Pas in het Victoriaanse tijdperk (1837 tot 1901) werden de oude kerstliedjes op grote schaal herontdekt. Ze werden verzameld door William Sandys. In 1833 bracht hij het boek 'Christmas Carols Ancient and modern' uit. In dit boek verschenen o.a. voor het eerst bekende kerstliedjes als ‘God Rest Ye Merry Gentlemen’ en ‘Hark! The Herald Angels Sing’. In de decennia daarna volgden nog veel meer kerstmuziekboeken. En zo wonnen de nummers aan populariteit. Steeds meer componisten en artiesten maakten nieuwe kerstmuziek. In de 20ste eeuw werden de liederen steeds minder religieus. And the rest… is history
Wat zijn de oudste kerstliedjes die we kennen?
Twee van de oudste kerstliederen die we nu nog kennen zijn ‘Jesus refulsit omnium’ (waarschijnlijk heel slecht door mij vertaald als ‘Jezus verlicht ons allen’ – mijn Latijn is nogal roestig). Het muziekstuk stamt uit de 4e eeuw (ergens tussen 310 en 367). Het is een Latijnse, Christelijke hymne. Een ander eeuwenoud kerstnummer stamt uit de 12e eeuw. Het is een van oorsprong Frans nummer, dat nog steeds wordt gezongen.
Het lied heet in het Engels ‘The Friendly Beasts’. De moderne tekst is geschreven door Robert Davis. Het lied gaat over de dieren die aanwezig waren in de stal toen het kindje Jezus werd geboren.
Zo, dat was 'm! Zullen we nu een kerstliedje spelen? 😉