Bouw en kenmerken

Het euphonium en de bariton staan beiden gestemd in Bb. De bariton (ook soms tenorsaxhoorn genoemd) behoort tot de saxhoorngroep terwijl het euphonium (ook soms tenortuba genoemd) tot de tubafamilie behoort.
De afgelopen weken kreeg ik weer zoveel vragen over baritons en euphoniums, en opmerkingen dat dat toch hetzelfde is.. Dus vandaag voor eens en voor altijd: de verschillen tussen deze twee instrumenten! 

Het verschil tussen de bariton en het euphonium

Tenorhoorn, tenortuba, bariton, euphonium. Allemaal namen voor hetzelfde instrument? Nee! De tenorhoorn is het instrument dat door Adolf Sax is ontwikkeld. Het is de voorloper van zowel de bariton als het euphonium. Met tenortuba wordt het tenorlid van de tubafamilie bedoelt. Hiermee kan ook de bariton en het euphonium bedoeld worden. Maar wat is nu het wezenlijke verschil tussen bariton en euphonium?

Een veel gehoorde verklaring is dat baritons drie ventielen hebben en euphoniums vier. Dat dit niet waar is blijkt uit onderstaande plaatjes. De twee bovenste instrumenten zijn baritons en de twee onderste zijn euphoniums. Van allebei bestaat dus een exemplaar met drie en met vier ventielen.

Het echte verschil is dat het euphonium wijder gebouwd is dan de bariton. De buis van de bariton is cilindrisch en de buis van het euphonium conisch. Dit is te merken aan het feit dat de stembuis van de bariton op twee manieren in het instrument te schuiven is en de stembuis van een euphonium maar op één manier in het instrument past. Door deze verschillen is het geluid van de bariton wat lichter en helderder en het geluid van het euphonium voller, krachtiger en warmer. Het woord euphonium is afgeleid van de Griekse woorden 'eu' en 'phone' die 'goed' en 'geluid' betekenen. Een treffende naam voor een instrument met een diepe, rijke toon.

De stiftboring van het mondstuk staat niet alleen in relatie met bepaalde onderdelen van het mondstuk, zoals de rand, cup en boring, maar ook met de boring van het instrument zelf.

Wanneer de stiftboring te klein is zal het hogere register vaak ‘week’ zijn en vaak ook wat aan de lage kant qua stemming. Wanneer de stiftboring te groot is zal het mondstuk niet genoeg weerstand bieden en zal de speler snel vermoeid zijn.

Het niet mogelijk om stiftboringen te rangschikken op maat omdat ze ook veel van vorm verschillen. Door vorm en maat te combineren maak je de klank donkerder of helder, breng je de stemming om hoog of omlaag of het geeft een breder of minder brede klank.

Het effect wat je wilt verkrijgen hangt af van de combinatie van de cup en de boring samen met de stiftboring.



De Boring

De meeste standaard mondstukken beschikken over een medium boring. Een medium boring biedt een goed register, goeie intonatie en geeft meer uithoudingsvermogen voor allround werk.

Het is niet goed om te denken dat een kleinere boring het spelen in het hoge register makkelijker maakt. Integendeel zelfs, het beïnvloedt het hele register, hoge noten zijn te laag qua stemming, en lage noten klinken te hoog.

Een mondstuk met een enorm grote boring zal het moeilijk maken om pianissimo te spelen. Aan de andere kant zal een grote boring een bredere klank bieden.

Een koperblaasmondstuk moet een medium wijde rand hebben, voorzien van een redelijke scherpe afronding naar de cup toe. Wanneer dit mondstuk op de juiste wijze op de lippen wordt geplaatst zullen de lippen de vrijheid hebben om zich voor- en achterwaarts te bewegen. Voor hogere tonen zal je je lippen ietwat terug moeten trekken, terwijl voor het spelen van lagere tonen de lippen juist ontspannen moeten worden.

Een redelijk scherpe rand zal niet in de lippen 'snijden' wanneer het mondstuk goed op de mond wordt gezet: met het midden van het mondstuk op (of iets boven) de horizontale lijn van de lippen met een hoek van 90 graden met de voortanden. Soms is het nodig de onder kaak een klein stukje naar voren te plaatsen zodat de voortanden (boven en onder) recht onder elkaar vallen.

Wanneer een speler klaagt dat de scherpe rand in zijn of haar lippen snijd, wijst dit erop dat in de meeste gevallen het instrument naar beneden ‘wijst’ zodat de lippen niet kunnen rusten tegen het vlakke gedeelte maar tegen de scherpe binnenrand. Een redelijk scherpe rand herinnert de speler er aan dat de houding van het instrument niet correct is.

Het gebruik van een mondstuk met een te ronde rand is niet aan te raden. Met een smalle rand is het niet mogelijk om de druk gelijkmatig over de lippen te verdelen. Met andere woorden: een te smalle rand zal zich vlug 'afzetten' in de lippen, waardoor de speler vlug moe wordt.

Een speler met een normaal embouchure en normale lippen zal de voorkeur geven aan een mondstuk met een medium-wijde rand. Dit biedt hem zowel voldoende flexibiliteit als uithoudingsvermogen. Een te brede rand beperkt de lipspieren en de flexibiliteit. Het effect zal snel opvallen bij het snel wisselen van hoge naar lage tonen en visa versa. Brede randen kunnen mogelijkerwijs een oplossing zijn voor spelers met dikke en kwetsbare lippen.

Spelers die de slechte gewoonte hebben om hoge tonen te forceren door het mondstuk sterk tegen hun lippen te drukken of muzikanten die regelmatig het mondstuk tegen hun lippen 'smakken' tijdens het marcheren zullen ook de voorkeur hebben om mondstukken te gebruiken met een medium wijde rand.

Hoe dan ook, zelfs spelers met zeer dikke lippen en muzikanten in fanfare en harmonieorkesten of showbands zouden de voorkeur hebben voor medium wijde randen als er goed mee uit de voeten kunnen. Mondstukken met brede randen zal het spelen met te veel druk voor hoge noten bevorderen in plaats van de lippen het werk te laten doen.

Een (te) smalle rand zal een grotere flexibiliteit bieden, echter de smalle rand zal zich vlug 'afzetten' in de lippen, waardoor de bloedcirculatie wordt afgeknepen. Hierdoor zal het embouchure snel afnemen en de speler vlugger vermoeid zijn.

brede rand	smalle rand
ronde rand	scherpe rand

Vandaag starten we met een serie over koperblaasmondstukken. Henk Rensink, die tot voor kort mondstukaanmetingen deed, is helaas gestopt met zijn praktijk, maar een goed mondstuk is wel van levensbelang voor een mooie klank én plezierig spelen.
Vandaar dus deze serie!

De keuze voor het beste mondstuk is vaak een veel groter probleem dan de keuze van een instrument. Veel muzikanten, vooral beginners, selecteren vaak een mondstuk met bijvoorbeeld een wijde en ronde rand omdat het comfortabel aanvoelt op de lippen. Ze realiseren echter niet dat een mondstuk met bijvoorbeeld een scherpere rand een aanzet biedt met meer zekerheid, of dat een iets minder wijde rand o.a. meer flexibiliteit biedt. Dus let op: “Het mondstuk dat het beste aanvoelt, hoeft zeker niet altijd het beste te spelen.”

Professionele muzikanten in grote symfonie orkesten en gevorderde studenten geven vaak de voorkeur aan grote mondstukken als de Vincent Bach maten 1X,1B, 1C, 1¼C, 1½B, 1½C, 2½C, of 3C. Deze muzikanten willen graag wat een groot mondstuk hun biedt, namelijk een zo groot mogelijke en brede toon en geen achteruitgang van de kwaliteit en het volume bij het spelen in het hoge register. 

Amateur-muzikanten die relatief weinig spelen zouden beter uit de voeten kunnen met een kleiner mondstuk.
Een mondstuk met grotere cup laat meer liptrillingen toe, waardoor dus het volume van de toon zal toenemen. Een groter mondstuk heeft de neiging de ruimte tussen de lippen een klein beetje te openen waardoor er een zuivere toon ontstaat omdat de lippen elkaar niet raken. Ook zal het gebruik van een groot mondstuk de muzikant voorkomen noten in het hoge register te forceren en zullen de lippen bij het spelen in het hoge register gestimuleerd worden om correct gebruikt te worden zonder er te veel druk op uit te oefenen. 

Een koperblazer moet voor een mondstuk kiezen wat hem of haar een solide en compacte toon verschaft, met een groot volume. Dit mondstuk zal de toonkwaliteit van een minder goed instrument verbeteren en zal een goed instrument nog beter laten spelen. Verwacht natuurlijk niet dat je de problemen van een gebrekkig en slecht instrument hiermee oplost.

Een zorgvuldig gekozen mondstuk zal een positief effect hebben op het embouchure, de aanzet, tongtechniek en het uithoudingsvermogen van de speler.

Kies niet voor een bepaald mondstuk omdat een bepaalde muzikant ook dit mondstuk gebruikt. Kies het mondstuk dat jou de beste klank geeft. Muzikanten hebben namelijk nooit dezelfde lippen of tanden. Wat voor de één ideaal is, kan voor een ander totaal onbruikbaar zijn.

Het zou dus verstandig zijn om in bijvoorbeeld een winkel verschillende mondstukken uit te proberen. Laat jezelf ook geen mondstukken verkopen die “net zo goed” zullen zijn als Bach (of een ander merk) of een mondstuk met toevallig hetzelfde nummer als dat van een ander merk.

Volgende keer gaan we dieper in op wat elke koperblazer over mondstukken zou moeten weten!

Een mondstuk bestaat uit vier belangrijke onderdelen, namelijk een 'rand (engels: rim), een 'cup' (engels: cup), een 'boring' (engels: throat) en een 'stiftboring' (engels: backbore).

Door deze vier onderdelen in de juiste verhoudingen met elkaar te combineren vind je het perfecte mondstuk. Hieronder een aantal schema's waarin je de effecten van bepaalde soorten vormen van deze 4 onderdelen kunt lezen..

Wat je hierboven hebt gelezen is een algemeen verhaal. De komende weken ga ik dieper in op de vier verschillende onderdelen!

Hoe was je muziekles? Leuk! Ging het goed? Jahoor..
Op veel plaatsen zal het zo gaan als er thuis aan kinderen wordt gevraagd naar de muziekles.
Over die eerste reactie wil ik het graag hebben, en dan speciaal over dat woordje 'leuk'....

Ik hoor het vaak van collegae in het vak: 'tegenwoordig moet alles maar 'leuk' zijn. Vroeger was dat toch ook niet, en ouders gaan daar maar in mee. Het is ongelooflijk, zo kan ik toch niet werken?' 

En ik snap die reactie aan de ene kant wel hoor... Maar tegelijkertijd moeten we ons denk ik als docenten ook achter de oren krabben. Want kinderen, jongeren én volwassenen hebben in de huidige tijd zoveel keus voor wat betreft hun vrijetijdsbesteding. Als muziek hen niet leuk genoeg is, kiezen ze voor een andere vrijetijdsbesteding.. 
Sommige collegae zullen nu zeggen: 'ja, maar als ze er toch niks aan doen, dan kunnen we ze misschien beter kwijt dan rijk zijn... Snap ik ook weer..'

Maar vandaag probeer ik mezelf én anderen een spiegel voor te houden:
Want wat als straks de meerderheid van de leerlingen op die manier wegloopt? Het is niet leuk genoeg... Doen we dan niet iets fout?
Moeten we dan niet toch beter inspelen op de huidige tijd? Moeten we dan niet uitzoeken wat 'leuk' nou eigenlijk is dan? Moeten we dan niet proberen om meer bij de leefwereld van de leerling aan te sluiten, en dan zelf didactisch zo sterk zijn dat we zaken als speeltechniek, toonvorming en voordracht op een handige manier in een persoonlijke les te stoppen?
Graven we niet ons eigen graf als we blijven doen wat we altijd deden? Want het is inmiddels wel duidelijk toch: dat als je blijft doen wat je altijd deed, dat je dan in dit geval NIET krijgt wat je altijd kreeg?!

Ikzelf probeer zoveel als mogelijk te werken vanuit de vraag van de leerling. Aansluiten bij wat hem of haar bezighoudt. En ja, dat betekent meer dan eens dat ik een voorbereide les toch compleet anders uitvoer omdat de leerling met een ander vraagstuk komt. 
Is dat dan erg? Nee, want ik zorg altijd dat ik het didactisch zo verantwoord mogelijk maak, en de leerling blijft gemotiveerd en vindt het 'leuk'... 

Leuk, een kort en simpel woordje waar zoveel meer achter kan zitten. Wat dacht je van deze opties:
- ik voelde me gezien
- ik voelde me eigenaar van mijn eigen muziekles
- ik heb geleerd wat ik graag wilde leren
- ik heb liedjes gespeeld die bij mij passen
- ik snap nu iets wat ik eerst niet goed begreep
Maar ook:
- ik heb iets gedaan waar ik plezier aan beleefd heb.

Wat ik wil zeggen? Kijk eens wat verder dan dat woordje leuk! Bindt je leerlingen door je in hen te verdiepen.. Ze zullen je dankbaar zijn, en jij jezelf uiteindelijk ook! Want leerlingen zullen gemotiveerder zijn en blijven! Zij blij, jij blij!

Wil je hierover doorpraten? Laat het me weten!

Onderzoek toont aan dat. spelen in een orkest enorme voordelen heeft voor zowel het lichamelijk als het geestelijk welbevinden. Sommigen suggereren dan ook om ‘orkestspel’ voor te schrijven als een behandeling. Recente bevindingen uit onderzoek laten zien dat er nog meer unieke voordelen zijn wanneer mensen samen musiceren.

Hieronder lees je een aantal voordelen op een rijtje!

1. Het  versterkt het gevoel van saamhorigheid

Onderzoek geleid door psycholoog Nick Stewart van Bath University geeft aan dat mensen die samen musiceren een groter gevoel van saamhorigheid ervaren, doordat ze deel uitmaken van een groep, dan mensen die betrokken zijn bij andere sociale activiteiten. De onderzoekers vergeleken drie groepen: muzikanten in een orkest, solisten en deelnemers aan teamsport. Een van de resultaten is dat orkestmuzikanten lagere niveaus van autonomie/ zelfstandigheid meldden dan mensen die teamsporten beoefenden of als solist zongen. Stewart suggereert dat in de huidige maatschappij, waar we vaak gericht zijn op het individu in plaats van samenwerken om gezamenlijke doelen te verwezenlijken, dit een billijke ‘prijs is’, omdat samenspelen in een orkest nog veel meer andere voordelen heeft.

2. Het reguleert de hartslag

Onderzoekers ontdekten dat, van alle orkestmuzikanten, de hartslag synchroon ging lopen. De hartslag werd direct beïnvloed door de melodie van de muziek en hun gezamenlijke ademhaling. De puls van de hartslag van de geteste mensen kwamen steeds dichter bij elkaar te liggen en waren gelijk toen ze als groep zongen. De studie was gebaseerd op 15 18-jarige koorzangers die werden getest door onderzoekers van de Universiteit van Göteborg. Het verminderen van de variabiliteit van de hartslag heeft een positief effect op de gezondheid.

Er werd ook gesuggereerd dat orkestspel invloed heeft op het reguleren van emoties en de communicatie met anderen, waardoor het gevoel van samenwerking/ saamhorigheid versterkt wordt.

3. Het vermindert stress en depressie

Een aantal studies hebben gekeken naar de mentale gezondheidsvoordelen van samen musiceren. Een studie die een jaar duurde, waarbij deelnemers waren gediagnosticeerd met een depressie, wees uit dat samen musiceren in een orkest ervoor zorgde dat de depressie afnam of zelfs verdween. Andere studies hebben de invloed van zingen in een groep op het verhogen van oxytocine niveaus, die helpen bij het beheersen van stress en angst, onderzocht.

4. Het vermindert de symptomen van de ziekte van Parkinson en verbetert de longfunctie

Onderzoekers van Cardiff University hebben in 2012 bewijs gevonden dat longkankerpatiënten dien een orkest speelden een grotere longcapaciteit hadden dan mensen die dat niet deden.

5. Het verbetert het gevoel van sociaal welzijn

Uit het onderzoek van Stewart bleek dat deelnemers aan orkesten hoger scoorden op sociale contacten en een goede gezondheid dan solisten. De score voor orkestleden en teamspelers in sport waren echter hetzelfde. Dit zou verklaard kunnen worden uit het feit dat zolang je iets in een groep doet, dit een positief effect heeft op de gezondheid en op de sociale contacten, het gevoel er bij te horen.

6. Het verhoogt je levensverwachting

Een gezamenlijk onderzoek van Harvard en Yale Universiteiten, gepubliceerd in 2008, concludeerde dat orkestspel je levensverwachting verhoogt. 

Hoe snel je vooruitgaat als je muziek studeert, hangt van meerdere dingen af. Sommige omstandigheden heb je niet in de hand. De hoeveelheid tijd die je erin steekt, is natuurlijk belangrijk. Toch is dat niet het enige wat bepaalt hoe snel je vorderingen maakt. De manier waarop je het studeren aanpakt is zelfs nog belangrijker. Hoeveel tijd jij hebt om te studeren is iets waar ik geen invloed op heb. Maar ik kan je wel 2 tips geven waar ook jij profijt van kan hebben, als je ze toepast. Nieuwsgierig wat die tips zijn? Ik zal je alvast verklappen dat het te maken heeft met succes ervaringen…

Winnen

Uit onderzoek blijkt dat je na een win-ervaring een veel grotere kans hebt dat je de volgende keer weer wint. Door te winnen (een succeservaring) verandert er iets in je hersenen, waardoor je beter gaat presteren. Het grappige is wel, dat het eigenlijk niet zoveel uitmaakt hoe het komt dat je die eerste keer gewonnen hebt. Ook als je wat hulp hebt gehad, of als je tegenstander gewoon niet sterk was; het effect blijft hetzelfde. Andersom geldt ook: als je verliest, wordt de kans veel groter dat je daarna ook weer verliest. Dat meedoen belangrijker is dan winnen gaat dus niet helemaal op... 

Maar muziek studeren is toch zeker geen wedstrijd…

Dat klopt. Maar als je jezelf wilt verbeteren, kun je wel het principe van winnen gebruiken. Als je voor jezelf een doel stelt, en je haalt dat doel, dan voelt het als een overwinning! Je bent dan weer beter toegerust om je volgende doel te behalen. Zo kom je in de “Winning Mood!” en ga je lekker vooruit!

Het kan ook tegen je werken

Want helaas werkt het ook weer andersom. Haal je je doel niet, dan wordt de kans groter dat je ook het volgende doel niet haalt. Het is dus belangrijk dat je een doel kiest wat wel haalbaar is! Liever een kleiner doel wat je haalt, dan een groter doel wat je mist.

2 tips

Dus ik heb nu 2 praktische tips om ervoor te zorgen dat je succes ervaring op succes ervaring stapelt!

1: Breek een groot doel in kleine stukjes. Vaak een klein doel halen helpt je vooruit en houd je gemotiveerd. Terwijl 1 groot doel je die boost maar 1 keer geeft, en het is ook nog eens veel moeilijker te halen!

2: Zorg dat je doel haalbaar is! Als je te veel van jezelf vraagt, waardoor je het doel niet haalt, maak je het voor jezelf alleen maar moeilijker. Voor je het weet heb je geen motivatie meer en geef je de moed op. Dat is natuurlijk niet de bedoeling, en ook niet nodig!

Herken je het patroon?

-Het doel is te groot: een nieuw stuk gaan instuderen op een moment waarop je dat gewoon niet trekt, bijvoorbeeld na een dag hard werken.
-Vervolgens haal je het doel niet: je gaat toch maar tv kijken i.p.v. trompet spelen
-Het blijft aan je knagen: wat slecht dat ik niet gestudeerd heb. Zie je wel, het wordt nooit wat….
Tja, daar gáát je motivatie.

Doorbreek dat patroon!

Wat is wel haalbaar wanneer je moe bent. Bijvoorbeeld: 10 minuten spelen, geen nieuw stuk, maar een al eerder gestudeerd stuk wat niet zoveel moeite kost. In het weekend, wanneer je energie het wel toelaat, aan een nieuw stuk gaan beginnen.

Wat gebeurt er dan:
-Je haalt je doel
-Je bent met musiceren bezig, dus je gaat (al is het maar een klein beetje) wel vooruit
-Je voelt je een stuk beter over jezelf: je bent toch zinvol bezig geweest
-Je blijft gemotiveerd en houdt er plezier in
-Daardoor ga je weer met goede moed aan je volgende doel werken, en haal je dat doel ook gewoon weer.

Veel beter, toch?

Dus, nog even samenvatten:

-Breek een groot doel in kleine stukjes
-Zorg dat je elk doel haalt

Veel studeerplezier!