WAAROM BLADMUZIEK TRANSPONEREN?

Zomaar een paar redenen waarom je bladmuziek zou willen transponeren:

• Stemming: sommige muziekinstrumenten zijn anders gestemd, zoals een trompet of een klarinet; deze zijn in B♭ gestemd. Dit betekent: wanneer een klarinettist een C in de bladmuziek ziet staan en deze speelt, dan klinkt de C als een B♭, een hele toon te laag dus. Dit geldt ook voor alle andere noten. In bladmuziek voor bijvoorbeeld een orkest is hier al rekening mee gehouden en wordt de klarinetpartij opzettelijk een hele toon te hoog genoteerd. Maar stel dat je een partij wilt spelen die eigenlijk voor, laten we zeggen, sopraanblokfluit bedoeld is (die is in C gestemd), dan zul je de partij zelf een hele toon hoger moeten zetten.
• Bereik: om je aan te passen aan het bereik van bijvoorbeeld een zanger. Dus stel dat je een zanger begeleidt op piano, maar dat de zanger de hoogste noten niet kan halen, dan moet je het misschien één of enkele tonen lager spelen.
• Lastige toonsoort: als de muziek in een lastige toonsoort staat. Over het algemeen vormen toonsoorten met veel kruizen of mollen de grootste uitdaging voor de muzikant. Dit kan echter ook verschillen per instrument. Op een gitaar is E majeur of E mineur een voor de hand liggende toonsoort vanwege de makkelijke grepen, terwijl op de piano de toonsoort C majeur weer het meest comfortabel speelt.

MUZIEK TRANSPONEREN MET SOFTWARE

De makkelijkste manier om bladmuziek te transponeren, is met notatiesoftware. Ik gebruik bijvoorbeeld zelf Finale, maar je kunt ook kiezen voor Sibelius of zelfs voor MuseScore, een gratis programma!
Hoe het transponeren binnen deze softwarepakketten werkt, is een kwestie van de betreffende handleiding raadplegen! In elk geval kun je ervoor kiezen om de noten eerst handmatig in te voeren, om vervolgens te kiezen voor het aantal tonen dat de muziek omhoog of omlaag moet. Sommige software heeft ook een scan-functie. Je kunt dan bladmuziek inscannen en importeren, om die vervolgens te transponeren. Je moet daarbij wel altijd goed opletten of de muziek goed wordt overgenomen van het origineel!

MUZIEK MET DE HAND TRANSPONEREN

Het transponeren met de hand kun je op muziekpapier doen of in notatiesoftware. Dat laatste is eigenlijk niet nodig natuurlijk, omdat de software het automatisch kan doen voor je. Het handmatige proces bestaat uit drie stappen en vergt wel de nodige aandacht. In het begin is het in elk geval een kwestie van nauwkeurig onderstaande stappen volgen en niet te veel nadenken over waarom dit nu allemaal zo in elkaar zit. Het begrip komt vanzelf.

WAAROM MET DE HAND?

Soms is het gebruik van automatische transpositie door notatiesoftware, om wat voor reden dan ook, geen optie.
Maar het allerallerbelangrijkst is dat handmatig transponeren superleerzaam is! Je krijgt langzaamaan een beter begrip van hoe toonladders en toonsoorten in elkaar zitten. En als je een beetje houdt van puzzelen, vind je het na verloop van tijd misschien nog wel leuk ook.

STAP Ⅰ: VOORTEKENS AANPASSEN

1. Hoeveel tonen hoger/lager moet de muziek worden? Voorbeeld: je wilt 1 hele toon hoger (= dus 2 halve tonen).
2. Kijk naar het aantal voortekens dat helemaal aan het begin van jouw muziekstuk staat, in de kantlijn. Voorbeeld: het stuk heeft 2 kruizen.
3. Zoek de twee kruizen op in de toonsoorten-afbeelding hierboven en ga het benodigde aantal stappen (= het aantal halve tonen) naar boven of naar beneden. Voorbeeld: we willen de muziek met twee halve tonen verhogen, dus we gaan twee stappen met de klok mee in de cirkel. Je ziet dat we daarmee van twee naar vier kruizen gaan.
   
4. Nog een voorbeeld: stel, je moet een kwart omhoog en laten we zeggen dat je een muziekstuk hebt zonder voortekens. Een kwart is 5 halve tonen. Als je 5 stappen omhoog gaat vanaf ‘geen voortekens’ kom je uit op één mol. Je getransponeerde stuk krijgt dus één mol in de kantlijn.
   

STAP Ⅱ: NOTEN VERSCHUIVEN OP DE NOTENBALK

1. Je ziet dat de twaalf toonsoorten in de toonsoorten-afbeelding verdeeld zijn in zeven blokken (je herkent ze aan de grijze lijnen).
2. Tel het aantal blokken dat je omhoog of omlaag gegaan bent. Voorbeeld: we gingen van twee naar vier kruizen. Je ziet in de cirkel bovenaan dat we één blok omhoog gegaan zijn. 
   
3. Eén blok omhoog betekent: alle noten in je muziekstuk moeten één positie omhoog in de notenbalk. Eén positie omhoog =  als de noot tussen de lijntjes staat, zet je hem óp de lijn erboven. Of als de noot óp de lijn staat, zet je hem ertussen.
4. Nog een voorbeeld: je gaat van ‘geen voortekens’ naar één mol. Dat is drie blokken omhoog, dus ook drie posities omhoog op de notenbalk.
5. En nog een laatste voorbeeld. Stel dat je van drie kruizen omlaag gaat naar vier mollen. Die staan in hetzelfde blok, dus dan hoef je niets te doen met de positie van de noten! Wel moet je straks misschien nog correcties doen (zie Stap Ⅲ).
   
   
   

STAP Ⅲ: TOEVALLIGE VOORTEKENS TOEVOEGEN

Let op: vanaf nu mag je de noten niet meer omhoog of omlaag schuiven. Met andere woorden: de letter mag niet meer veranderen! Je mag alleen nog maar werken met kruisen, mollen, herstellingstekens, dubbelkruisen en dubbelmollen.

Goed, kijk of er toevallige voortekens in je muziek staan. Zo ja, dan moet je hier iets mee doen. Maar wat? Simpelweg kopiëren kan niet, want dan zullen er vaak fouten ontstaan. Stel je zelf altijd de vraag: wat wil de componist duidelijk maken met dit toevallige voorteken?

Voorbeeld 

Wat wil de componist in bovenstaand muziekstuk aan de linkerkant zeggen? Hij zegt: je verwacht hier een C, maar je moet deze een halve toon hoger spelen: een C♯. In de getransponeerde muziek, rechts, moeten we éigenlijk een D♭ spelen volgens de voortekens in de kantlijn, maar die moet dus een halve toon hoger worden. Ga je vanaf de D♭ een halve toon omhoog, dan kom je uit op de D. Je moet dus een herstellingsteken plaatsen.

Zo moet je steeds goed nadenken bij het transponeren. In het begin zul je hier waarschijnlijk best wel moeite mee hebben. Blijf steeds rustig de stappen volgen en denk goed na, dan zul je merken dat het je steeds beter afgaat!

Succes!