Als docent, of beter gezegd als coach, merk je dat je pupillen behoefte hebben aan bepaalde materialen of hulpmiddelen. Zo heb ik de afgelopen periode overzichtelijke grepentabellen gemaakt voor verschillende koperinstrumenten.
Ik merkte ook dat er een behoefte was aan een simpel overzicht van alle toonladders voor de verschillende HAFABRA-examens. In het welbekende theorieboek staan hiervan ook wel invuloefeningen, maar een boekje met alles compact bij elkaar, dat was waar veel leerlingen me keer op keer naar vroegen.
En als daar vraag naar is; dan maak ik zo'n boekje!
Hetzelfde gold voor een beknopt overzicht van de muziekgeschiedenis. Voor het HAFABRA-C en -D examen moeten leerlingen kennis hebben over de muziekgeschiedenis. Zelf vind ik het altijd heerlijk om die lessen te geven en mijn pupillen mee op ontdekkingsreis te nemen door de muziekgeschiedenis. Maar een echt boek gebruiken we niet bij deze lessen. Leerlingen krijgen losse blaadjes en maken daarop hun aantekeningen. Meer dan eens werd me gevraagd om een beknopt overzicht, waarbij leerlingen dan aantekeningen kunnen maken aan de hand van de verhalen en geluidsvoorbeelden die ik in de lessen laat zien en horen. Afijn, ik ben ermee aan de slag gegaan en het heeft het e-book 'muziekgeschiedenis in een notendop' opgeleverd! Mijn leerlingen zijn er blij mee!
En toen dacht ik: wat nou als ik die twee e-books ook algemeen beschikbaar stel? Dan kan ik daar veel meer muzikanten en muziekdocenten mee helpen! Nou, en dat is dus precies wat ik de afgelopen week heb gedaan!
Om podiumangst te lijf te gaan is een goede voorbereiding van je optreden van wezenlijk belang. Dat zit hem natuurlijk in het instuderen van de concertwerken thuis en op repetities. Maar ook de voorbereiding op de dag van het concert zelf speelt een belangrijke rol. Vandaag laat ik je zien hoe je de dag van het concert het handigste kunt indelen
Ontwikkel een consistentie in je routine, en verdeel de dag van het optreden in vier onderdelen (ervan uitgaande dat het optreden ’s avonds plaatsvindt);
De ochtend Bv: In de ochtend is de concentratie meestal op een piek. Je kunt hier gebruik van maken door bijvoorbeeld een laatste keer de puntjes op de i te zetten van het repertoire dat je gaat spelen. Of je gebruikt je concentratie om mentale oefeningen te doen, zoals positieve imaginatie van het komende optreden of mentale repetitie van het stuk dat je gaat spelen
De middag Bv: Veel muzikanten doen het rustig aan en gunnen zichzelf ontspanning. Als er echt sprake is van lichamelijke stress kunnen ontspanningsoefeningen helpen. Ook kan het helpen om te sporten, maar zorg dat je op tijd tot rust kan komen voor het optreden; dit is afhankelijk van de intensiteit van de workout. Het beste is een matige lichaamsbeweging.
De aankomst op de plaats van het concert Bv: Sommige muzikanten worden gespannen van het wachten in het concertgebouw, waardoor ze expres kort voor de aanvang van het optreden arriveren. Anderen komen juist heel vroeg om zich ter plekke voor te bereiden.
10 minuten voor je het podium op moet Bv: Ook in deze fase kunnen ademhalingsoefeningen helpen bij stress. Daarnaast proberen sommige muzikanten in zichzelf alvast een stemming te creëren die passend is bij de bedoelde expressie van de muziek.
In elk onderdeel bedenk je specifiek wat je dan doet om je mentaal, technisch en emotioneel voor te bereiden. Proefondervindelijk zal je ontdekken wat het beste bij je past. Zorg wel voor voldoende flexibiliteit in je routine zodat je je kunt aanpassen aan veranderende omstandigheden.
Heb je behoefte aan meer persoonlijke coaching op het vlak van podiumangst? Kies dan voormijn workshop 'vol vertrouwen het podium op' waarin je individueel of in een groep aan de slag gaat met het aanpakken van jouw podiumangst!
Vorige week heb ik uitgelegd wat podiumangst eigenlijk inhoudt. Vandaag gaan we wat verder inzoomen op hoe je beter met podiumangst om kunt leren gaan. Deze oerdrift krijg je nooit helemaal uit je systeem, maar je kunt er wel op een bepaalde manier mee leren omgaan waardoor de angst jou niet meer in zijn greep houdt.
Therapie
Er zijn allerlei vormen van therapie die worden ingezet in de strijd tegen podiumangst. Je kunt denken aan:
- medicatie
- meditatieve interventie (bv yoga)
- psychologisch fysiek gerichte interventies
- cognitieve interventies
- muziektherapie
Een andere aanpak
Therapie klinkt meteen heel heftig en ingrijpend, maar je kunt je angst ook op andere manieren de baas worden. Gelukkig zijn er ook andere manieren om je angst onder controle te krijgen, en de komende weken ga ik steeds een bepaalde manier nader uitleggen in mijn blog.
Maar eerst gaan we eens kijken welke manieren er allemaal zijn:
Het begint allemaal met efficiënte oefening en optimalisering van de voorbereiding op een optreden Deze twee zaken zullen er al voor zorgen dat je angst afneemt en je prestaties verbeteren.
Daarnaast heb je dan nog deze oefeningen/mindsets waarmee je aan de slag kunt gaan.
- ontspanningsoefeningen
- imaginatie en mentale repetitie
- aandacht en cognitie
- anders denken
- ankeren
Effectieve oefening
Eén specifieke remedie voor podiumangst bestaat niet. Maar optimale oefening leidt tot betere optredens dus muzikanten die efficiënt en voldoende oefenen zullen zich hoogstwaarschijnlijk minder zorgen maken over hun optredens. Sommige muziekleraren stellen ook dat angst tijdens een optreden vooral wordt veroorzaakt door onvoldoende voorbereiding. Ook muzikanten zelf geven aan dat ze minder zorgen hebben als ze voldoende hebben gerepeteerd. Toch zijn er mensen die een fantastische voorbereiding hebben gehad en toch vol angst het podium opgaan. Effectieve oefening is dus niet DE oplossing, maar wel een belangrijke eerste stap vóór je andere stappen gaat zetten.
Voldoende oefening is belangrijk voor het behalen van ‘uitmuntendheid’. Het is wel belangrijk dat de repeteertijd goed gespendeerd wordt en best in de ochtend plaatsvindt (bij de meeste mensen zijn hun mentale capaciteiten dan op hun piek).
Een effectieve oefensessie bevat vijf kenmerken: concentratie, duidelijke doelen voor ogen hebben, vooruitgang wordt geëvalueerd, strategieën worden flexibel toegepast en het geheel blijft overzien. Dit alles vergt ook veel intrinsieke motivatie; mensen die echt toegewijd zijn spelen voor hun eigen plezier en niet om anderen tevreden te stellen, attribueren hun prestaties aan hun eigen inspanning, en geloven in hun persoonlijke capaciteiten.
Individuele routines voorafgaand aan een optreden zijn ook belangrijk in het verminderen van stress voor een optreden. Voorbeelden van zulke routines zijn; over-studeren, meedoen aan imitatie-audities, de auditie/concertruimte van te voren bezoeken, wel of juist geen koffie drinken, etc….
Meer weten of liever persoonlijke coaching?
Ik verzorg de workshop 'vol vertrouwen het podium op' voor groepen, maar ook individueel. Heb je behoefte aan persoonlijke coaching op het vlak van podiumangst? Neem dan snel contact met me op, ik help je heel graag verder!
Jullie hebben mijn blogs een tijdje moeten missen, ik ben er even tussenuit geweest! Terwijl ik dit schrijf ben ik net terug van een heerlijke vakantie in de Provence. Ik heb enorm genoten van het schitterende landschap. Jammer genoeg was dit niet de tijd van de lavendel, maar het was alsnog heerlijk om te genieten van het schitterende landschap vol wijnranken, kersenbomen en olijvenbomen. Mijn letterlijke hoogtepunt was het (op de e-bike) beklimmen van de Mont Ventoux. Niet zozeer het beklimmen, maar wel het afdalen was echt een overwinning op mezelf. Het uitzicht was prachtig, en wat was ik trots toen ik het gedaan had, en wat kreeg mijn zelfvertrouwen een enorme boost!
En eigenlijk is dat heel goed: jezelf regelmatig prikkelen om eens iets buiten je comfortzone te doen, want daardoor groei je!
Zo werkt het ook met muziek..Ook daar is het goed om soms eens iets te doen wat buiten je comfortzone zit: misschien wel improviseren, of een muziekstijl spelen waarvan je denkt dat die je niet zo ligt. Of een solo-optreden geven voor een groot publiek. Uit je hoofd spelen, terwijl je dat normaal nooit doet.. Er is genoeg te bedenken...
Ik wil jullie eigenlijk allemaal aanraden om het komende seizoen iets te gaan doen wat buiten je muzikale comfortzone ligt. En geniet dan, net zoals ik, vooral ook van de weg er naar toe, want ook dat is waardevol!
Ik wens jullie allemaal een fantastisch en leerzaam muzikaal seizoen toe met veel groei, genoegen en applaus!
Oh enne, ik wil jullie natuurlijk ook dit seizoen weer zo goed mogelijk coachen bij het bereiken van jullie muzikale doelen. Om dat zo goed mogelijk te doen, en aan te sluiten bij jullie wensen en doelen, heb ik een enquete opgesteld. Het invullen ervan kost maar een paar minuutjes tijd, en levert mij én jou iets op: Ik krijg input over wat jij graag wil weten en leren. Jij krijgt op termijn de blog-artikelen en workshops die je zo graag wilt. En je krijgt ook nog eens 10% korting op een coachingsessie of workshop! Dat is WIN-WIN-WIN, toch?!
Ikzelf ben bezig met een redelijk grootschalig schoolproject, maar ik hoor in mijn omgeving meer verenigingen die een schoolproject draaien. Vaak wordt zo'n project afgesloten met een soort instrumentencarrousel waarbij kinderen zelf mogen proberen om geluid te krijgen uit een instrument.
Vanuit ouders komt dan vaak de vraag: is 'ie niet te jong? Daarom vandaag: wanneer start je met welk instrument?
De belangrijkste bepalende factor hiervoor is altijd de lichaamsgrootte, daarom is de specifieke leeftijdsinformatie een beetje vaag, maar het biedt op zijn minst een ruwe richtlijn:
- Fluit: beginleeftijd tussen 7 en 10 jaar, niet vóór de basisschoolleeftijd - Trompet, hoorn en tenortuba: beginleeftijd rond 8 jaar; de voortanden moeten gewisseld zijn - Trombone: hier geldt hetzelfde als voor de trompet, alleen is de lengte van de armen ook van belang. Er zijn ook speciale kindertrombones voor de fanatiekelingen! • Saxofoon: beginleeftijd rond de 10 tot 12 jaar, voor de ongeduldigen ook vanaf 8 jaar. • Fagot en hobo vanaf een jaar of 11/12
Het is zinvol dat de kinderen door een ervaren muziekleraar met pedagogische opleiding worden begeleid. Professionele instructies voor een juiste houding en gestructureerd, motiverend leren zijn belangrijk zodat er geen blokkadefouten insluipen. Denk dus niet: laat het kind maar eerst wat aanrommelen, als het dan leuk genoeg is mag hij/zij op muziekles!
Hadden ik trouwens al gezegd dat er bijvoorbeeld linkshandige fluiten, trompetten en andere blaasinstrumenten zijn?
Sommige muzikanten hebben zo'n app op hun telefoon. Tot voor kort was ik daar niet zo'n fan van, want die apps waren niet altijd even goed gekalibreerd en gaven daardoor soms een vertekend beeld. Tegenwoordig zijn er toch ook al een aantal heel aardige apps die de functie van een stemapparaat kunnen overnemen. Maar hoe ga je nou thuis aan de slag met je stemapparaat of je app? Daarover lees je vandaag alles in mijn blog!
Wat je kunt leren van studeren met een stemapparaat?
Je kunt iets leren over de algemene stemming /intonatie van jouw instrument, en je kunt leren wat je moet doen om de algehele stemming te verbeteren, maar ook wat je moet doen om de zuiverheid van 1 of meerdere specifieke noten te verbeteren.
Hoe ga je te werk?
Stem je instrument af op een gangbare stemnoot (voor koperblazers bv een C)
Speel nu een chromatische toonladder in het laagste register van je instrument en maak een voorlopige lijst van afwijkingen
Als je het schema voor dit eerste octaaf hebt ingevuld, ga je terug naar de eerste noot en probeer je de noot te corrigeren aan de hand van je aantekeningen.
Als je de oplossing per noot gevonden hebt, oefen dan om van een andere noot naar de probleemnoot te gaan. Probeer de probleemnoot dan meteen goed zuiver te krijgen met de aanpassingen die je in stap 4 hebt gevonden.
De volgende stap houdt in dat je de chromatische toonladder opnieuw speelt, maar nu in octaven. Die vergelijk en corrigeer je ook weer met het stemapparaat erbij. Doe de correcties niet met je instrument , dat is niet de bedoeling van deze oefening.
Zorg dat je deze octaafoefening onderdeel maakt van je studieroutine en ga steeds meer op je eigen oren vertrouwen.
Toch nog even over die apps
Ik schreef al dat ik niet een groot fan van de stem-apps ben. Als je toch graag met een app werkt, of geen budget hebt voor een stemapparaat, kies dan in elk geval voor een app die je chromatisch kunt instellen en waarin je ook de A op een specifiek aantal hertz kunt instellen. Normaal gesproken kiezen we voor 442 hertz. Zorg bovendien dat je met je app in een zeer stille ruimte zit. Een app pikt namelijk vaak ook achtergrondgeluiden op en kan daardoor onnauwkeurig zijn.
Woon jij in een ruimte met veel huisgenoten en buren? Grote kans dat ze het kunnen horen als jij muziek maakt! Het geluid of tikje van een instrument verplaatst zich al snel door muren, plafonds en ramen. Misschien ben jij in de gelukkige omstandigheid dat jouw buren het niet vervelend vinden dat jij musiceert, of misschien heb je goede afspraken met hen kunnen maken over wanneer jij studeert.
Maar mocht jij echt op zoek zijn naar geluidsdemping, dan is dit blogartikel voor jou! We gaan namelijk kijken hoe we jouw ruimte soundproof te maken. En wees gerust, je hoeft lang niet altijd grootschalige aanpassingen te doen.
In dit artikel geef ik je een aantal tips om je ruimte makkelijk soundproof te maken. Vaak kun je met een paar kleine veranderingen al veel resultaten boeken, dus lees snel verder!
Tip 1: Pas je ruimte aan
Natuurlijk zorg je ervoor dat je de beste ruimte kiest om te musiceren. En daarmee bedoel ik dat je een ruimte kiest waarin je zo weinig mogelijk direct contact hebt met buren naast, boven of onder je. Als je de luxe hebt, zorg dan dat je oefenruimte niet grenst aan andere woningen. Hoe meer muren tussen je buren en je instrument, hoe beter. Het beste is natuurlijk om in een vrijstaande ruimte te repeteren, bijvoorbeeld een tuinhuis of schuur.
Tip 2: Gaten en kieren dichten
Als je geluid wilt dempen in jouw studeerkamer is het handig om te weten dat geluid zich verplaatst via trillingen in de lucht. Zolang de lucht in jouw kamer niet makkelijk in contact kan komen met lucht buiten je kamer, wordt geluid gedempt.
Als je er op gaat letten dan zit je ruimte waarschijnlijk vol met gaten en kieren. Denk bijvoorbeeld aan de randen rondom ramen en deuren. Misschien zitten er zelfs gaten voor verwarmingsbuizen of een airconditioner in je kamer.
Geluid kan zich makkelijk door deze gaten verplaatsen. Ook al doe je de deur of het raam dicht, er zijn altijd kiertjes waar geluid zijn weg door vindt. Bij buizen geldt hetzelfde.
Door tochtstrips te plaatsen rondom de deuren en ramen in jouw ruimte maak je het een stuk moeilijker voor het geluid om naar buiten te ontsnappen. In andere kieren en gaten van buizen zou je purschuim kunnen spuiten. Ook kun je een geluidsisolerende voering om je buizen doen. Zorg er ook voor dat er (bij voorkeur zware) gordijnen voor je ramen en deuren hangen. Zware gordijnen vormen een hele goede geluidsdemping.
Wat ook kan helpen is om zware gordijnen of doeken voor je ramen en deuren te hangen. Zware gordijnen zijn een prima geluidsdemper!
Veel koperblazers vinden het oefenen van de o zo belangrijke lipbindingen ongelooflijk lastig. Ik kreeg er veel vragen over, en daarom heb ik besloten er het één en ander over 'op papier' te zetten.
De lipbinding is een door geluid aan elkaar verbonden tonenreeks, zonder tussenaanzet, die wordt uitgevoerd zonder gebruik te maken van de ventielen.Voor het maken van een lipbinding is de positie van de achterkant van de tong van groot belang. Deze kan immers de snelheid van de lucht beïnvloeden.
Om te ervaren wat de verschillende tongposities zijn, kan je intervallen fluiten. Hierbij kun je duidelijk het op en neergaan van de achterkant van de tong voelen.
De meest gebruikte methode is de zgn. vocale methode.Deze methode gaat uit van het uitspreken van klinkers,
de O voor het lage register,
de A of U voor het middenregister,
de I voor het hoge register en
de CHI voor het extreem hoge register.
De verschillende tongposities werken alleen als er sprake is van een goede gecontroleerde ademsteun.
De tongpositie moet altijd gezien worden als een versterkende factor van de ademstroom. Bij het niet goed functioneren van de ademstroom tijdens lipbindingen kan de neiging ontstaan om het mondstuk hard tegen de lippen te duwen. Dit moet je zien te voorkomen. Het is goed om lipbindingen te combineren met brede (portato) aanzetten. Hierdoor blijft het "luchtcontactgevoel" goed intact en zal de neiging om hard te drukken of de keel aan te spannen afnemen.
Het embouchure moet tijdens het uitvoeren van een lipbinding relatief ontspannen aanvoelen. De mondhoeken moeten in principe niet bewegen. Als dat al gebeurt, dan moet het een inwaartse beweging zijn. Elke noot moet op zichzelf staan en goed gevuld worden met lucht.Bij het spelen van een lipbinding moet de voorgaande toon altijd centraalstaan. Deze is de basis voor de volgende toon die je gaat spelen.
Het is verstandig om bij het studeren van lipbindingen binnen de natuurtonenreeks veel aandacht te besteden aan de laagste kwint en kwart-intervallen. Deze zijn immers vanwege hun grote afstand het zwaarst uit te voeren. Bovendien draagt het bij aan een meer ontspannen embouchure over het hele bereik. Speel de diverse lipbindingen tijdens de studie nooit te hard. Het geluid moet regelmatig en constant zijn over het hele bereik, tenzij anders voorgeschreven. Het goed leren uitvoeren van de lipbindingen en liptrillers (een snelle lipbinding over een kleine of grote secunde) vereist veel geduld en de wil om hard en lang te werken, maar als het eenmaal tot de mogelijkheden behoort, dan is er een grote stap gemaakt en dat is natuurlijk het zo goed mogelijk leren beheersen van het instrument, de trompet.
Tot slot hier nog een foto van mijn favoriete lip-binders: Wil jij nou aan de slag met lip-binders en wil je daarbij wel wat professionele coaching? Boek dan snel een sessie via deze link!
Als blazer heb je een aardig goede conditie nodig. Mensen vragen mij de laatste tijd vaak om tips om te werken aan hun conditie. Het zal zeker ook te maken hebben met het feit dat veel muzikanten maandenlang nagenoeg stil hebben gelegen en nu weer willen opbouwen en er daarbij tegenaan lopen dat ze conditie te kort komen. Daarom vandaag een aantal dingen die ons muzikanten fit houden!
Power Yoga; yoga die gefocust is op kracht, balans en adem.
Core stability oefeningen; oefeningen die de spieren in je torso aansterken
Alle buitenhobby's waarbij je gaat zweten en diep moet ademhalen
Meditatie; goed voor je focus en ontspanning en rustige stabiele ademhaling
Of ik zelf alle 8 genoemde tips regelmatig in praktijk breng? Ik houd het vooral bij de combinatie van 5 en 7: wandelen, fietsen en hardlopen in de buitenlucht. Vooral meditatie vind ik ook echt heel fijn om te doen (niet alles werkt, je moet even je weg vinden wat voor jou fijn is) Het geeft mij echt een rustig en relaxed gevoel..
Natuurlijk moet je vooral doen wat je leuk vindt, en wat voor jou goed voelt. Uiteindelijk gaat het om jou.. Dus ik zou je willen adviseren om gewoon eens wat dingen uit te proberen en daaruit jouw perfecte conditie-pakket samen te stellen!
Vroeger geloofden we dat de hersenen statisch waren; dat het niet verandert nadat we een bepaalde leeftijd hebben bereikt. Maar die theorie is sindsdien onjuist gebleken – we weten nu dat de hersenen zich gedurende het hele leven blijven ontwikkelen, zolang ze worden uitgedaagd. Het vermogen van de hersenen om zich te ontwikkelen wordt neuroplasticiteit genoemd.
En een manier om die plasticiteit te behouden, is door muziek te spelen.Elke keer dat je iets nieuws leert, transformeren je hersenen. Wanneer je een nieuw nummer op de gitaar leert of je gezichtsvermogen verbetert, veranderen de neuronen in je hersenen en ontwikkel je nieuwe hersencellen en verbindingen daartussen. Dit betekent dat je hersenen nooit volgroeid zijn. Het zal zich ontwikkelen naarmate je nieuwe vaardigheden leert en nieuwe ervaringen opdoet. Dit wordt neuroplasticiteit genoemd. Maar de plasticiteit van je hersenen blijft niet je hele leven hetzelfde. Je hersenen kunnen nieuwe kennis snel ontwikkelen en absorberen als je een kind bent, maar het wordt minder ‘elastisch’ met de leeftijd. Dat wil zeggen, tenzij je je hersenen traint!Tsja, en daar komt dus muziekles volgen: want het leren van muziek kan je neuroplasticiteit enorm verbeteren!Hieronder lees je hoe dat werkt!
Je hersenen zullen gedurende je hele leven moeten worden getraind om jouw neuroplasticiteit te blijven ontwikkelen en behouden.
Met muziek ben je nooit uitgeleerd
Als we jong zijn, leren we basisvaardigheden zoals veters strikken en lezen . Als je ze eenmaal hebt geleerd, dan kan je het. Je hoeft er nu niet eens meer over na te denken als je je schoenveters knoopt, of als je buiten een uithangbord ziet. Dus je hersenen hebben de neurale verbindingen gevormd, maar je hebt de limiet van je leren bereikt op dat vlak.Met muziek zijn er eindeloze vaardigheden en technieken om onder de knie te krijgen, wat constant leren vereist!Zelfs als je een volledig repertoire onder de knie hebt, valt er altijd nog zoveel meer te leren. Veel professionele muzikanten en zangers blijven hun hele leven les volgen! Dus muziek stelt je in staat voortdurend nieuwe vaardigheden te leren, waardoor je de neuroplasticiteit van je hersenen voortdurend kunt verbeteren en onderhouden.
Muziek spelen is vooral goed voor de hersenen
Alle vormen van mentale oefening zijn goed om je hersenen gezond en fris te houden. Maar muziek activeert een bijzonder groot deel van de hersenen, dus het ontwikkelt je hersenen op veel gebieden. We gebruiken verschillende delen van onze hersenen voor verschillende dingen. Het deel van de hersenen dat wordt gebruikt voor het lezen en interpreteren van ritmes en melodieën is anders dan het deel dat wordt gebruikt om alles te verteren en te onthouden, dat weer anders is dan het deel dat alles integreert. Het leren van muziek helpt de neurale verbindingen in de hersenen te versterken, zodat de neuronen snel signalen naar elkaar kunnen sturen. Dit helpt je zelfs sneller te denken! Studies hebben aangetoond dat muzikanten beter zijn in het uitvoeren van cognitieve taken zoals Sudoku dan niet-muzikanten. Het is dus duidelijk dat muziek je hersenfunctie verbetert.
Waarom muziek belangrijker wordt met de leeftijd
Studies hebben aangetoond dat muzikanten hun cognitieve vaardigheden kunnen behouden, zelfs als ze ouder worden, omdat ze voortdurend hun hersenen trainen. Dit geldt voor zowel het korte- als het langetermijngeheugen. Muziekonderwijs kan dus daadwerkelijk helpen bij het voorkomen van verschillende vormen van neurologische aandoeningen, zoals dementie. Het versterkt ook je lichaam en helpt je coördinatie en motoriek op peil te houden! Muziek spelen heeft ook een positief effect op stress, omdat je je focus moet isoleren.
In tegenstelling tot andere hersenoefeningen, is muziek een consequent lonende bezigheid. Elke keer dat je beter wordt, profiteer je niet alleen van de neurologische beloningen, maar kun je ook meteen genieten van je nieuwe vaardigheden.