Van wereldrijk naar republiek
Turkse volksmuziek, ofwel Türk Halk Müziği, kent een rijke historie die nauw verbonden is met de geschiedenis van het Turkse volk. De Turken leefden zo’n 4000 jaar geleden in het midden van Azië. Later verspreidden ze zich naar Anatolië (nu het oosten van Turkije), het westen van Azië en Europa. Een periode van Turkse heerschappij begon. Met de verovering van cultuur- en kennisstad Constantinopel in 1453 begon het hoogtepunt van het Ottomaanse Rijk. Dat strekte zich uit over het huidige Griekenland, Bulgarije, Joegoslavië, Albanië en Roemenië in de Balkan, alle eilanden in de Mediterraanse zee en het gehele Midden Oosten. Een enorm gebied met allerlei volken die niet zonder problemen samenleefden. De ene Turkse dictator volgt de ander op en het grondgebied wordt kleiner. Pas in 1918, vlak na de Eerste Wereldoorlog, komt er een einde aan dit rijk. In de jaren daarna vecht Mustafa Kemal ‘Atatürk’ (‘vader van de Turken’) voor onafhankelijkheid. Dat leidt ertoe dat Turkije in 1923 een republiek wordt. Het volk kan eindelijk zijn eigen leiders kiezen.

Opvallende invloeden en instrumenten
Door deze geschiedenis zijn de Turken in aanraking gekomen met vele volken en culturen. En die invloeden hoor je terug in de volksmuziek, bijvoorbeeld aan de Aziatische, Arabische en Griekse kenmerken.
Elke regio in heeft zo z’n eigen stijl maar onderling ook veel gemeen. Zo worden in nagenoeg iedere regio de onderstaande instrumenten gebruikt.
– saz of bağlama: een soort gitaar met een lange, dunne nek en 6 snaren in groepjes van 2
– oud: een kleine versie van de saz
– darboeka of darabuka: een instrument dat doet denken aan de djembé. Het is echter vaak van ijzer en heeft een plastic vel waardoor de klank hoger is dan de djembé
– ney: een van de vele soorten fluiten. Dit is een lange fluit van riet
– zurna: een korte houten fluit met een doordringende toon

Je ziet ook weleens een klarinet voorbij komen. Eentje met heel veel kleppen vanwege alle kwarttonen! Aan deze klarinet hoor je heel goed de Balkaninvloeden.
Verder duikt er zo nu en dan een drumstel op in de moderne Turkse volksmuziek.

De Turkse toonladder
Een toonladder in de Turkse muziek kent, naast de ons bekende 12 tonen, ook tonen die tussen de halve toonsafstanden in liggen. Dit zijn de zogenaamde microtonen. De Turkse klassieke muziek, die afstamt van de Ottomaanse hoven, maakt ook gebruik van deze microtonen. Bij deze klassieke muziek zijn echter de toonladders, samen met het melodieverloop, de betekenis en het gevoel, vastgelegd in zogenaamde maqams. Dit doet sterk denken aan de Indiase ragas (zie (A)tonaliteit), wat weer niet zo vreemd is, gezien de Aziatische roots van het Turkse volk.

Microtonen worden in de bladmuziek van volksliedjes meestal aangeduid met een cijfer achter het voorteken. In het volgende overzicht zie je de afstanden van de microtonen en hun aanduiding in de bladmuziek van volksliedjes.

De kleine toonsafstanden maken de klank van veel liedjes meteen heel anders dan in de meeste pop en klassieke muziek uit het westen. In mijn oren klonk het eerst alsof er een aantal instrumenten niet goed gestemd waren… Maar als je eenmaal gewend bent, brengt het heel veel kleur in de muziek.

Gere Deliyor Gere
Een leuk lied dat gebruik maakt van dit soort tonen is Gere Deliyor Gere. De tonen die gebruikt worden zijn D, Eb2 (iets hoger dan onze Eb), F, G en A.

De Turkse uitspraak is voor ons Westerlingen erg lastig. En wat zeker ook een uitdaging is, is de maatsoort: 9/8. Deze tel je in 2, 2, 2, 3. Dit is in deze muziekstijl net zo gewoon als voor ons een 4/4 maatsoort. Het liedje zou een leuke overstap kunnen zijn van regelmatige naar onregelmatige maatsoorten. Eerst goed het ritme oefenen is wel een must! De leerling moet de timing gaan voelen. 

Turkse volksmuziek wordt traditioneel niet met notenschrift maar oraal aangeleerd. Om de cultuur in ere te houden zou je dit dus ook in de klas zo kunnen doen. Als je hier vanaf wilt wijken, kan je de leerling als opdracht zelf de goede noten laten uitzoeken met een klokkenspel. Dat kan heel goed omdat het aantal gebruikte tonen beperkt is. Je speelt de Eb2 dan wel als een ‘gewone’ Eb.

Tip
Over Türk Halk Müziği is in het Engels niet zo veel te vinden op YouTube als over andere stijlen. Dit is één van de weinige documentaires hierover.